Verslag werkgroepavond Kinseldam 11 november 2005 in De Wiedijk
Achter de tafel zaten: Ton Pieters, opzichter Waterland Zuid van Staatsbosbeheer (SBB), Jaap van Groenigen, districtshoofd Veenweiden van SBB, Jos Bontekoe (voorzitter), Frank Visbeen en Frank van Groen, VWGA.
In de zaal: 26 leden van de VWGA, Jurren Koerts (Natuurmonumenten) en Fred Haaijen (stadsecoloog stadsdeel Amsterdam Noord).
*********
Doel van de avond
Jos Bontekoe legt uit dat de avond door de VWGA is georganiseerd om met Staatsbosbeheer, de beheerder van de Kinseldam, van gedachten te wisselen over de toekomst van de dam. Zullen natuurlijke processen de ruimte krijgen zodat de dam uiteindelijk zal dichtgroeien, zoals geschetst in het Beheerplan object Buitenkinsel, of wordt de dam kaal gehouden? De VWGA wil de dam zoveel mogelijk kaal houden om enkele bijzondere broedvogels te behouden en zou daaraan graag willen bijdragen. Verder is van belang om van gedachten te wisselen over maatregelen om verstoring door recreanten tegen te gaan.
Inleidingen
Jaap van Groenigen (SBB)
Jaap van Groenigen vertelt eerst over twee andere projecten in Noord-Holland: het gebied Onderdijk bij Medemblik en het Kreupelbos.
Het gebied Onderdijk is een buitendijks moerasgebied met aangelegde eilanden. Het gebied kwam decimeters hoger te liggen dan was verwacht (minder zetting). De eilanden beginnen te verruigen. Er zijn Lepelaars komen broeden. De Grauwe ganzen zorgen ervoor dat Visdieven nog voldoende kort gehouden plekken kunnen vinden om te nestelen. Tezijnertijd zal dit een groot wilgenbos worden.
De Kreupel is een ondiepte in het IJsselmeer waar 3 miljoen m³ zand is opgebracht en een drainagesysteem is aangelegd ten behoeve van het behoud van een droge biotoop met kale gronden. Er zijn twee grote eilanden in dit gebied op 3+ NAP met daaromheen een ring van eilanden. Het is 70 ha groot en afgesloten met een boeienlijn. Vorig jaar is het opgeleverd en het is een gigantisch succes geworden. Er broeden onder meer kluten. De opdracht is het kaal te houden en de vraag is hoe dit moet: vee, vrijwilligers, inzet van trekker? Er is al een keet voor vrijwilligers. Er zou ook een recreatie-eiland komen, maar dat is niet doorgegaan. De recreatievaart wil graag dat er nog een dam komt om aan te kunnen leggen. SBB is in principe voorstander van recreatief gebruik.
Voor de Kinseldam, aangelegd in 2002 als natuurcompensatie voor IJburg, is een beheerplan opgesteld waarin staat dat de natuurlijke ontwikkeling ongemoeid zal worden gelaten. Wel zal er voor moeten worden gezorgd dat er niet meer dan 25% boomopslag komt in verband met de afspraak met LNV dat de vorming van aalscholverkolonies wordt tegengegaan. Verder zal botulisme worden bestreden en het vuil aan de binnenkant van de dam worden opgeruimd. De buitenkant van de dam is in technisch beheer bij Rijkswaterstaat. De taak van SBB bestaat verder uit het monitoren van de ontwikkeling van de broedvogelpopulatie. Ook is er speciale aandacht voor de ringslang. Er zouden broeihopen kunnen worden aangelegd. Rijkswaterstaat gaat over het peilbeheer van het natte hart van de dam. Dit varieert van NAP -0,20 meter tot NAP -0,40 meter in de winter. In het voorjaar 2006 wil RWS het peil tot NAP 0 laten komen.
Ton Pieters (SBB)
Ton Pieters legt uit dat de dam eigenlijk bedoeld is om het verlies van water te compenseren. De dam moet voor het luw maken van water zorgen. Er is al één en ander opgevist aan waterplanten. Vorige winter is een tweede zandsuppletie aangebracht. Dit zou eigenlijk pas over twee jaar plaatsvinden. Ook het basalt is verhoogd. Voordat de zandsuppletie is aangebracht zijn de aanwezige bomen door de aannemer verwijderd. Ton is voorstander van het boomvrijhouden van de dam. Verder noemt Ton de problemen van recreanten. Zijn indruk is dat de mensen die de dam betreden vaak te goeder trouw zijn. Dit jaar is het aardig gelukt de mensen van de dam weg te houden. Er zijn ook steeds meer mensen die corrigerend optreden.
Frank van Groen (VWGA)
Frank van Groen telt wekelijks voor de gemeente Amsterdam de vogels op de dam en in de baai. Hij schetst de ontwikkelingen van de afgelopen drie jaar. In de zomer van 2002 kwamen de eerste zandplaten boven water. In de winter van 2003 is de plaat opgehoogd en is een kade gemaakt. In het voorjaar van 2003 waren er direct al 10 paar Kluten. Kleine plevier 1 paar, Visdief 165 paar. In het tweede jaar was er al enige vegetatie, waardoor de dam aantrekkelijk werd voor Kokmeeuwen. De visdievenkolonie groeide uit tot 830 paar. De Zwartkopmeeuw was met 1 paar aanwezig. Afgelopen herfst heeft Frank meer dan 130 soorten planten geteld. Sommige delen van de dam zakken in waardoor er plassen zijn ontstaan. De maanden juli en augustus zijn de mooiste maanden voor vogelaars. Onder andere de Witvleugelstern is gesignaleerd. Afgelopen winter is de laatste ophoging geweest waarbij over de gehele lengte van de dam een laag zand is aangebracht. De bomen tussen de basaltblokken, 1 à 1,5 meter hoog, zijn door de aannemer weggehaald. De dam bestaat uit drie zones. Zone 1 is het wat hoger gelegen gebied, zone 2 de overgangszone met plassen en zone 3 de lange dam met zand dat afkomstig is van IJburg. De overgangszone is aantrekkelijk voor de Grauwe gans (soms wel meer dan 1.000 exemplaren). Het daar aanwezige zand wordt door de ganzen gegeten (voor de spijsvertering). Er hebben in 2005 drie Rode Lijstsoorten op de dam gebroed: Bontbekplevier (1 paar), Strandplevier (2 paar) en Dwergstern (1 paar). De Kleine plevier was met 2 paar aanwezig. De plevieren broedden in het zuidelijke deel van de dam dat vanaf de dijk moeilijk is te zien. Het is dus mogelijk dat er meer plevieren hebben gebroed. De Zwartkopmeeuw is toegenomen: in 2005 6 paar. Waarschijnlijk heeft ook de Zilvermeeuw gebroed (1 broedende vogel gezien). Ook de Kleine mantelmeeuw heeft gebroed. Frank waarschuwt dat er op delen van de dam een wilgenbos zal ontstaan als er niet wordt ingegrepen. Voorts wijst hij erop dat het boomvrijhouden niet garandeert dat de Aalscholver wegblijft. Als de omstandigheden gunstig zijn broedt de Aalscholver ook op de grond.
Frank Visbeen (VWGA)
Frank Visbeen licht kort toe waarom de Kinseldam in zijn ogen zo bijzonder is. De dam doet denken aan de pioniersgebieden die in Amsterdam een hoge omloopsnelheid hebben en vrij schaars zijn geworden. De ligging, dichtbij de stad, is ook gunstig, mede uit educatief oogpunt. Wanneer geen maatregelen worden genomen zal de dam gaan lijken op de werkeilanden voor Diemen, waar wilgen en Grauwe ganzen overheersen.
Discussie
Kaalhouden vs laten begroeien
Jos Bontekoe vraagt de aanwezigen waar de dichtstbijzijnde vergelijkbare gebieden zijn. De zaal noemt Wieringen en Balgzand. Gevraagd wordt hoe de 25% boomgroei wordt gemeten. Jaap van Groenigen antwoordt dat de vegetatie eens in de tien jaar wordt gekarteerd. Als er meer dan 25% boom- en struikopslag is, wordt er ingegrepen. Ricardo van Dijk wijst op het broeden van verschillende Rode Lijst soorten op de dam. Deze zullen verdwijnen als de boomopslag niet regelmatig wordt tegengegaan. Jaap antwoordt dat het niet de bedoeling was om de dam voor kale grondbroeders aan te leggen; de bedoeling was dat de natuurlijke ontwikkeling de ruimte zou krijgen. De Kreupel is wel speciaal voor kale grondbroeders aangelegd. Hij weet niet hoe groot de inspanning is die geleverd zal moeten worden om de dam kaal te houden. SBB wil geen waardeoordeel geven ten aanzien van de biotoop die nu aanwezig is. Paul Marcus is het niet eens met dit standpunt. Gezien de aanwezigheid van de Rode Lijst soorten zou SBB naar zijn mening wel een waardeoordeel moeten uitspreken wat betreft de huidige situatie. Hij wijst erop dat veel vaker dan eens in de tien jaar moet worden bezien of er niet te veel bomen groeien; een vegetatieonderzoek eens in de tien jaar is te weinig. Ton Pieters antwoordt hierop dat wel jaarlijks wordt gemonitord. Jaap vult aan dat er op dit moment geen geld is om de dam kaal te houden. Jos wijst erop dat in het beheerplan 10 uur per jaar is begroot voor het verwijderen van boomopslag en 100 uur voor toezicht. Jaap wijst erop dat SBB het wel belangrijk vindt dat er draagkracht is voor natuurbeheer en dat dit dus een overweging zou kunnen zijn om het verwijderen van bomen door vrijwilligers te ondersteunen. Ook heeft Jaap het kaal houden van de dam met één van zijn ecologen besproken, die er wel brood in ziet. Merijn van Leeuwen wijst erop dat het verwijderen van boomopslag ongelooflijk veel werk is. Hij verwijst naar de situatie bij de plaat Ewijk, een eiland in de Waal, dat kaal wordt gehouden met machines.
Jos concludeert uit het verhaal van Jaap dat SBB hulp vanuit de VWGA bij het kaal houden van de dam op prijsstelt en nodig heeft. Jos vraagt zich af of het beheerplan dan niet moet worden aangepast. Jaap antwoordt hierop dat dit een interne discussie binnen SBB is. Hij kan zich voorstellen dat SBB een aanbod van de VWGA om de dam regelmatig van begroeiing te ontdoen, wil overwegen. Overwogen zou kunnen worden een proefperiode van vier jaar in te stellen, waarna zou kunnen worden bezien of het niet onbegonnen werk is. Edial Dekker vraagt of zwaar materieel kan worden ingezet. Jaap noemt motorzagen. Frank Visbeen vraagt of er geen cultivator of trekker kan worden ingezet als blijkt dat de dam na twee jaar handmatig werken toch verruigd is. Jaap ziet daartoe geen mogelijkheden. De dam is hiervoor niet ontworpen. Frank van Groen voegt toe dat als er wat wordt gedaan, het nu moet, anders zijn de wilgen niet meer zonder machines te verwijderen. Zone 1 is bovendien te nat om machinaal te bewerken. Zone 3 is nu nog geheel vrij van bomen; dit deel kan later worden aangepakt. Volgens Merijn is dit deel te vergelijken met plaat Ewijk waar machinaal wordt gewerkt. Jos concludeert dat er een dag kan worden gepland om de bomen uit te rukken. Jaap heeft vraagtekens bij de machinale oplossing: de begroeiing zou dan geheel worden verwijderd. Dat is volgens hem niet nodig. Op de Kreupel broeden de Visdiefjes tussen de Melden.
Toezicht
Jos noemt de ergernis over de verstoringen door recreanten. Uit het beheerplan volgt dat er slechts twee uur per week voor toezicht beschikbaar is. Wat zijn de mogelijkheden? Ton Pieters antwoordt dat het belangrijk is om te klagen waar dit thuis hoort, namelijk bij hem, en dat er al enkele mensen zijn die hem bellen wanneer er verstoringen zijn. Hij kan echter moeilijk snel met de boot bij de dam zijn, omdat eerst de boot uit de haven van Zuiderwoude moet worden gehaald. Het aantal beschikbare uren voor toezicht is meer dan Jos uit het beheerplan afleidt. Aangezien de overlast zich concentreert in de zomer worden de uren vooral in die periode gemaakt. De steiger in de Kinselbaai is volgens hem legaal. Er wordt gewerkt aan bebording in de nieuwe huisstijl van SBB. Zodra dit gereed is, kunnen betredingsborden op de dam worden geplaatst. Deze zullen ook, zichtbaar vanaf de dijk, in het water worden geplaatst. Op het uitzichtpunt staat al het infopaneel. De dam is echter van alle kanten te benaderen. Frank van Groen voegt toe dat er op de dam nu veel meer begroeiing is waardoor deze minder aantrekkelijk wordt voor de recreant.
Conclusies en afspraken
Jos concludeert dat er een paar zaterdagen moeten worden gepland om de dam kaal te maken en dat er overleg moet komen over de bijdrage die de VWGA aan het toezicht kan geven, bijvoorbeeld door middel van voorlichting.
Jaap vraagt om een brief van de VWGA met een uiteenzetting over het belang van de dam voor pionierssoorten. Ellen de Bruin merkt op dat zij twee jaar geleden al zo'n brief heeft verzonden, met het aanbod de dam kaal te houden. Jaap kent deze brief niet; hij zit nog maar een half jaar op deze post. Binnen SBB zal een discussie moeten plaatsvinden over de wenselijkheid van de voorgestelde aanpak. Dit staat het handmatig verwijderen van bomen op de dam zijns inziens echter niet in de weg. Maar het kan zijn dat wordt besloten om de voorgestelde weg niet te volgen. Als het aanbod van de VWGA wordt aanvaard, zal de natuurlijke successie voorlopig op de lange baan worden geschoven. Wellicht kan een proefperiode van vijf jaar worden afgesproken. Jaap ziet geen mogelijkheden voor SBB om machines in te zetten. Dit houdt ook verband met de verhoging van het waterpeil. Jaap wil ook graag de broedvogelgegevens. Frank Visbeen merkt op dat de gegevens zullen worden opgenomen in het komende nummer van Tussen Duin & Dijk. In overleg met Ton Pieters zal een afspraak worden gemaakt voor een eerste uitrukdag. Ton kan met zijn boot per keer acht mensen overzetten.
Frank Warendorf